Gabriel Millet (1867–1953) yirminci yüzyılın başında Fransa’da Bizans sanatı tarihi ve arkeolojisinin bir akademik alan olarak kurulmasına ön ayak oldu. Klasik dönem ile tarih alanında eğitim gören Millet, 1891 yılında École française d’Athènes’de çalışmaya başladı; 1899 yılında ise “Bizans Hristiyanlığı” üzerine ders vermek üzere École pratique des Hautes Études’e atandı.[1]
Fransa’nın en imtiyazlı iki akademik kurumu Collège de France (1926) ve Académie des Inscriptions et Belles-Lettres’e (1929) seçildiğinde kariyerinin doruk noktasına ulaştı. Bu başarısı aynı zamanda kurduğu akademik alanın da gelişmesini sağladı.
Sébah & Joaillier stüdyosunun Gustave Mendel için fotoğrafladığı, İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin Bizans heykel sanatı koleksiyonundan bir seçkinin yer aldığı albüm; Sculptures grecques, romaines et byzantines des Musées de Constantinople, Musées impériaux ottomans (Konstantinopolis, 1912–1914). École Pratique des Hautes-Études, Photothèque Gabriel Millet, Collection chrétienne et byzantine, env. no. 213 (Boîte Turquie 5)
École française d’Athènes’deki danışmanı Théophile Homolle, Millet’yi, Helenizm’in Hristiyan Bizans İmparatorluğu’nda bıraktığı etkiler üzerine çalışması için teşvik ettikten sonra Millet, Charles Diehl, Charles Bayet ve Paul Perdrizet gibi orta çağ Yunanistan’ını araştıran ilk klasikçilerin izini takip ederek çalışma alanını geliştirdi. Millet, Bizans sanat tarihinin Rus ekolünden, bilhassa Nikodim Pavlovitch Kondakov’dan büyük ölçüde etkilenmiştir. Çalışmalarında Bizans dünyasının en önemli yerleşim yerlerinden bazılarını ele almıştır: örneğin Bizans şehri Mistra, Atina yakınlarındaki Daphni manastırı, Millet’nin 1893 yılındaki saha çalışmasının ardından Bizans anıtlarına dair ilk sistematik kaydı oluşturduğu Trebizond (Trabzon) şehri ve birkaç arkeolojik keşif gerçekleştirdiği Athos Dağı (Aynaroz) bu yerleşim yerleri arasındadır. Millet, aynı zamanda, orta çağ Sırbistan’ındaki dini mimari ve resimlerin incelenmesi için bir çerçeve oluşturmuştur. Her ikisi de 1916 yılında yayınlanan Recherches sur l’iconographie de l’évangile ve l’École grecque dans l’architecture byzantine adlı önemli çalışmalarında, Millet, bir ilke imza atarak Bizans ikonografisi ve kilise inşasını global bir bakış açısıyla ele almıştır. Bu yayınlar günümüzde birçok açıdan çağdışı kabul edilse de yerleşim yerlerine dair hâlâ değerli gözlemler ve görsel belgeler sunmaktadır.
Sébah & Joaillier stüdyosunun Gustave Mendel için fotoğrafladığı, İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin Bizans heykel sanatı koleksiyonundan bir seçkinin yer aldığı albüm; Sculptures grecques, romaines et byzantines des Musées de Constantinople, Musées impériaux ottomans (Konstantinopolis, 1912–1914). École Pratique des Hautes-Études, Photothèque Gabriel Millet, Collection chrétienne et byzantine, env. no. 213 (Boîte Turquie 5)
Sébah & Joaillier stüdyosunun Gustave Mendel için fotoğrafladığı, İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin Bizans heykel sanatı koleksiyonundan bir seçkinin yer aldığı albüm; Sculptures grecques, romaines et byzantines des Musées de Constantinople, Musées impériaux ottomans (Konstantinopolis, 1912–1914). École Pratique des Hautes-Études, Photothèque Gabriel Millet, Collection chrétienne et byzantine, env. no. 213 (Boîte Turquie 5)
Millet, orta çağ Bizans sanatının kayıtlara geçirilmesinde oldukça aktif ve üretken bir rol oynamıştır. Bizans ve Hristiyanlık koleksiyonunun özünü oluşturan fotoğraflar, fotoğrafçılığa duyduğu tutkuyu kanıtlamanın yanı sıra, Akdeniz ve Yakın Doğu’nun dört bir köşesinden fotoğraflarıyla koleksiyona katkıda bulunan âlim ve sanatçılardan oluşan geniş ağını da yansıtır. Daha da önemlisi, bu fotoğraflar, Bizans sanatının kapsamlı ve sistematik bir şekilde ele alınışını ve Bizans’ın Avrupa uygarlığı bağlamında etraflıca incelenişini belgeler. Millet’nin araştırırken, çalışmalarını yayınlarken ve öğretirken kullandığı başlıca araç fotoğraftı; ancak teknolojik yetersizlik ve fotoğrafların renksiz olması nedeniyle bazı kısıtlamalar söz konusuydu. Fotoğraflar genellikle, Millet’nin eşi ve hayat arkadaşı Sophie Millet başta olmak üzere, araştırmacıların Millet’nin çalışmalarını desteklemek için hasarlı, muğlak veya karmaşık nesneleri bilgilendirici ve anlaşılır bir şekilde görselleştirdiği çizimlerin kaynağını da oluşturmaktaydı.
Sébah & Joaillier stüdyosunun Gustave Mendel için fotoğrafladığı, İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin Bizans heykel sanatı koleksiyonundan bir seçkinin yer aldığı albüm; Sculptures grecques, romaines et byzantines des Musées de Constantinople, Musées impériaux ottomans (Konstantinopolis, 1912–1914). École Pratique des Hautes-Études, Photothèque Gabriel Millet, Collection chrétienne et byzantine, env. no. 213 (Boîte Turquie 5)
Millet, İstanbul’u ziyaret etmesine rağmen Trebizond’daki ilk keşifleri dışında Türkiye’de herhangi bir saha çalışması yürütmedi. İstanbul’daki Bizans anıtlarının fotoğraflarını bilfiil çekmese de EPHE’nin ve çevresinin desteğiyle fotoğraflar kendisine temin edildi. Dolayısıyla, koleksiyon, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki en ünlü profesyonel fotoğrafçıların, Abdullah Frères, Sébah & Joaillier ve Guillaume Berggren’in çektiği bir dizi fotoğrafı da içermektedir. Millet, din adamı Louis Petit tarafından miras bırakılan ilk seti 1901 ve 1903 yılları arasında edindikten sonra 1907 ve 1909 yılları arasında Sébah’tan iki fotoğraf grubu daha satın aldı. Bu baskılar, eski Bizans kiliselerinin görüntülerinin yanı sıra, Nikodim Kondakov’un fotoğraflarını tamamlayacak şekilde Kariye Camii mozaiklerinin görsellerini içerir. General de Beylié’nin cam negatifleri ise mahalleleri ve sivil mimari görüntülerini belgeler.
Ioanna Rapti, Directeur d’études, Section des Sciences Religieuses, École Pratique des Hautes-Études (EPHE)
*Bu yazı, İstanbul’dan Bizans’a: Yeniden Keşfin Yolları, 1800–1955 sergisi kataloğunda yer almaktadır.
[1] https://www.inha.fr/fr/ressources/publications/publications-numeriques/dictionnaire-critique-des-historiens-de-l-art/millet-gabriel.html